Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πλέον καθολικά αποδεκτοί οι κίνδυνοι που εγκυμονεί η παχυσαρκία για την ανθρώπινη υγεία. Ο όρος «εγκυμονεί» χρησιμοποιείται εδώ κυριολεκτικά και όχι μεταφορικά. Διότι μπορεί το υπέρβαρο άτομο να αντιμετωπίζει προβλήματα δυσκινησίας ή μειωμένης αντοχής από τα πρώτα χρόνια, συνήθως όμως χρειάζεται να παρέλθει τουλάχιστον μια δεκαετία παχυσαρκίας προτού αρχίσουν να εμφανίζονται σοβαρά συνοδά νοσήματα, όπως είναι το σάκχαρο, τα τριγλυκερίδια, οι καρδιαγγειακές παθήσεις, τα αναπνευστικά προβλήματα, οι αρθροπάθειες και άλλα. Επίσης, είναι στατιστικά αποδεδειγμένο ότι τα παχύσαρκα άτομα πεθαίνουν κατά μέσο όρο 9 χρόνια νωρίτερα.
Η καθυστερημένη εμφάνιση της νοσηρότητας έχει ως συνέπεια να κατανέμεται άνισα το κόστος της παχυσαρκίας. Ας παρακολουθήσουμε το χρονικό μιας ιστορίας που αρχίζει όμορφα και τελειώνει μελαγχολικά.
1. Όπως συμβαίνει με το τσιγάρο και το αλκοόλ, ο καταναλωτής πληρώνει για να αγοράσει το προϊόν της απόλαυσής του, εν προκειμένω την τροφή. Ποιος καρπώνεται το τίμημα; Άμεσα ο παραγωγός τροφής, ο επαγγελματίας εστίασης, ο διακινητής, ο διαφημιστής, τα ΜΜΕ. Έμμεσα το κράτος από τον ΦΠΑ επί των προϊόντων και παρεχομένων υπηρεσιών – υπό την προϋπόθεση βεβαίως ότι ο φόρος αποδίδεται…
2. Όταν εγκατασταθεί η παχυσαρκία, ο ενδιαφερόμενος πιθανόν να μειώσει την αγορά προϊόντων απόλαυσης, άρα και το κόστος διατροφής του – αν και αυτό ελέγχεται. Από την άλλη πλευρά, όμως, θα προσθέσει ένα επιπλέον κόστος στον προϋπολογισμό του. Τη φορά αυτή για την αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Αναφερόμαστε σε ιατρικές επισκέψεις, στην ενεργητική ή την παθητική γυμναστική (άχρηστη στην πραγματικότητα διότι θερμίδες δεν καίγονται επειδή ένα μηχάνημα κουνά απλώς ένα μέλος του σώματος), τα ινστιτούτα αδυνατίσματος, τα συμπληρώματα διατροφής, τα φάρμακα και τις χειρουργικές επεμβάσεις.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχει αναγνωρίσει από το 1997 την παχυσαρκία ως νόσο. Παρά τις προσπάθειες της Ελληνικής Ιατρικής Εταιρίας Παχυσαρκίας να αναγνωριστεί και στη χώρα μας, δεν αναγνωρίζεται ως νόσος. Έτσι, δεν υπάρχει κάλυψη από κανένα ασφαλιστικό φορέα δημόσιο (ταμεία) ή ιδιωτικό (ασφαλιστικές εταιρείες) των δαπανών που επιβαρύνουν έναν παχύσαρκο στην προσπάθειά του να αδυνατίσει. Ποιος καρπώνεται εν προκειμένω το οικονομικό όφελος; Άμεσα οι επαγγελματίες της υγείας, τα διαγνωστικά κέντρα, οι φαρμακοβιομηχανίες, τα ινστιτούτα «ομορφιάς», οι διαφημιστές, τα ΜΜΕ. Έμμεσα πάλι το κράτος από την φορολόγηση αυτών των συναλλαγών (όσων φορολογούνται).
3. Στην προχωρημένη φάση της νόσου της παχυσαρκίας, όταν αρχίσουν να κάνουν την εμφάνισή τους οι παθήσεις που την συνοδεύουν, αρχίζει να υπάρχει κόστος σε επίπεδο κοινωνίας. Στατιστικές μελέτες στις ΗΠΑ αναφέρουν μειωμένη αποδοτικότητα των παχύσαρκων εργαζομένων και αύξηση των αναρρωτικών αδειών. Οι απώλειες αυτές, όμως, είναι μηδαμινές μπροστά σ’ εκείνες που συνδέονται με τις επιπλοκές της παχυσαρκίας. Ο σακχαρώδης διαβήτης, τα αναπνευστικά προβλήματα όπως η υπνική άπνοια, οι μηχανικές βλάβες ισχίων, γονάτων, σπονδυλικής στήλης και κυρίως οι αγγειακές παθήσεις, όπως η στεφανιαία νόσος και τα εγκεφαλικά επεισόδια, έχουν τεράστιο κόστος για το Σύστημα Υγείας. Η ανάλυση αυτή φυσικά δεν λαμβάνει υπ’ όψη της το σοβαρό ανθρώπινο κόστος. Τον σωματικό και τον ψυχικό πόνο του παχύσαρκου ατόμου.
4. Και κάποτε έρχεται το τέλος. Το μειωμένο προσδόκιμο ζωής των παχύσαρκων κατά 9 χρόνια εξοικονομεί για το κράτος 9 χρόνια καταβολής συντάξεων. Αν σκεφθούμε ότι ο μέσος όρος ζωής των Ελλήνων είναι περίπου 82 έτη, το προσδόκιμο ζωής των παχύσαρκων διαμορφώνεται κοντά στα 73. Εφ’ όσον αυξηθεί το όριο συνταξιοδότησης στα 66 χρόνια, διαπιστώνουμε ότι ο παχύσαρκος θα απασχολεί τα υπερχρεωμένα ασφαλιστικά ταμεία μόνο για επτά χρόνια. Μακάβριο, αλλά κυνικά ρεαλιστικό.
Ασθένεια σε επιδημική έξαρση
Το 2010 παχυσαρκία καταγράφηκε σε 20% του πληθυσμού της Ευρώπης. Στις ΗΠΑ υπολογίζεται ότι θα φτάσει το 2030 στο 51% του συνολικού πληθυσμού! Εξάλλου τον γοργό ρυθμό ανάπτυξης των οικονομιών της Κίνας, Ινδίας, Βραζιλίας αναμένεται να ακολουθήσει αλματώδης αύξηση της παχυσαρκίας στις κοινωνίες αυτές που διατήρησαν χαμηλό δείκτη μάζας σώματος εδώ και αιώνες.
Στην Γαλλία, μελέτη του 2002 (La Presse Medicale) έδειξε ότι οι ιατρικές πράξεις του παχύσαρκου άτομου είναι διπλάσιες από αντίστοιχων προδιαγραφών άτομα φυσιολογικού βάρους. Στις ΗΠΑ η αντιμετώπιση των συνοδών νοσημάτων της παχυσαρκίας απορροφά 21% του προϋπολογισμού για την Υγεία, δηλαδή 191 δισ. δολάρια (155 δισ. ευρώ). Από την άλλη πλευρά, ο τζίρος από τις πωλήσεις φαρμακευτικών προϊόντων σχετικών με την παχυσαρκία (σημειωτέον ότι πρόκειται για προϊόντα αμφίβολης αποτελεσματικότητας) αγγίζει τα 150 δισ. δολάρια (σχεδόν 120 δισ. ευρώ) στις ΗΠΑ. Οσο για τις πωλήσεις προϊόντων υγιεινής διατροφής σε παγκόσμιο επίπεδο, φθάνουν τα 680 δισ. δολάρια (550 δισ. ευρώ).
Είναι προφανές ότι προκύπτει μια σαφής ανισορροπία μεταξύ του κέρδους και του κόστους μιας πάθησης που εξαπλώνεται διεθνώς με γοργό ρυθμό. Το κέρδος το καρπώνεται άμεσα ο ιδιωτικός τομέας και έμμεσα το κράτος. Το κόστος το καταβάλλει ο ίδιος ο ασθενής σε πρώτη φάση και το κράτος σε δεύτερη. Διότι είναι σαφές ότι όσα και να «γλιτώσει» ένα κράτος από το μικρότερο προσδόκιμο ζωής ενός παχύσαρκου, θα είναι πολύ περισσότερα αυτά που θα καταβάλει κατά τη διάρκεια της ζωής του για να αντιμετωπίσει τα προαναφερθέντα συνοδά της παχυσαρκίας νοσήματα.
Θα είχε ενδιαφέρον μια μελέτη που θα υπολόγιζε το όφελος του κράτους από τον περιορισμό της παχυσαρκίας. Περισσότερες δαπάνες σε πρώτη φάση για πρωτοβάθμια πρόληψη και μειωμένες εισροές από διαφυγόντες φόρους. Λιγότερες δαπάνες για φροντίδες υγείας των επιπλοκών. Αλλά και περισσότερες δαπάνες για συντάξεις από την επιμήκυνση του προσδόκιμου ζωής.
Τέλος υπάρχει και μια άλλη παράμετρος της «πανδημίας» παχυσαρκίας όχι στενά οικονομική, αλλά οικολογική. Πρόσφατες στατιστικές μελέτες (BMC Public Health) υπολόγισαν την συνολική βιομάζα του ανθρώπινου πληθυσμού της Γης σε 287 εκατομμύρια τόνους. Αύξηση του πάχους παγκοσμίως μπορεί να έχει την ίδια επίπτωση στο περιβάλλον με εκατοντάδες εκατομμύρια επιπλέον κατοίκους στον πλανήτη. Όσο πιο μεγάλη είναι η συνολική μάζα του ανθρώπινου είδους, τόσο μεγαλύτερες είναι οι απαιτήσεις του για κατανάλωση ενέργειας, άρα για κατανάλωση τροφής από την οποία λαμβάνεται αυτή η ενέργεια.
Αυτή τη στιγμή η Βόρεια Αμερική με 6% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει το 34% της παγκόσμιας βιομάζας, ενώ η Ασία με 61% του πληθυσμού της γης μόνον το 13% του παγκόσμιου ανθρώπινου βάρους. Εάν οι Ασιατικές και Αφρικανικές κοινωνίες «παχύνουν» σε επίπεδα Βόρειας Αμερικής και Ευρώπης (και εάν οι τελευταίες συνεχίσουν να παχαίνουν) τότε η απειλή για τη βιωσιμότητα του περιβάλλοντος είναι τεράστια. Είναι σαφές ότι η εξοικονόμηση των πόρων του πλανήτη συμβαδίζει με μια πιο υγιεινή διατροφή και με ένα μικρότερο βαθμό παχυσαρκίας των κοινωνιών. Κι αυτό ανεξάρτητα από τις στενές οικονομικές έννοιες του κέρδους και του κόστους.
Ο Χάρης Κανδηλώρος είναι γιατρός Ενδοκρινολόγος.
